بخشنامه شماره 02/94420 مورخ 1402/04/24; ابلاغ «دستورالعمل وجوه اداره شده (ریالی)»

شماره: 02/94420
تاریخ: 1402/04/24

موضوع: جهت اطلاع مدیران عامل محترم بانک‌های دولتی، غیر دولتی، شرکت دولتی پست بانک، موسسات اعتباری غیر بانکی و بانک مشترک ایران - ونزوئلا ارسال می‌شود.
با سلام؛
احتراماً، همان گونه که استحضار دارند؛ خدمات مربوط به «وجوه اداره شده» همواره بخش قابل توجهی از خدمات بانکی شبکه بانکی کشور را به خود اختصاص داده است. تاکنون ضوابط مربوط به وجوه اداره شده در قالب غیر قرض‌الحسنه، با عنوان «مقررات مربوط به وجوه اداره شده» مصوب جلسه مورخ ۱۳۵۵٫۲٫۱۴ شورای محترم پول و اعتبار ابلاغی طی بخشنامه شماره نب/۳۰۰ مورخ ۱۳۵۵٫۲٫۳۰ و در قالب قرض الحسنه، تحت عنوان «شرایط و ضوابط افتتاح حساب قرض‌الحسنه ویژه» مصوب جلسه مورخ ١٣٦٩٫٦٫٣ شورای محترم پول و اعتبار ابلاغی طی بخشنامه شماره نب/۲۲۳۱ مورخ ١٣٦٩٫٦٫١٤ و اصلاحیه‌های بعدی آن، ملاک عمل بوده است. با عنایت به گذشت سالیان متمادی و تصویب برخی احکام قانونی و مقرراتی مربوط به این موضوع نظیر بند (ب) ماده (۱۷) «قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران» بند (الف) ماده (۲۰) «قانون احکام دایمی برنامه‌های توسعه کشور» و بند (ل) ماده ۲۸ «قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲)» به روزرسانی ضوابط ناظر بر وجوه اداره شده ضروری می‌نمود. لذا با نظر داشت این که قرض‌الحسنه ویژه همان عملیات وجوه اداره شده بوده که بر مبنای عقد قرض الحسنه صورت می‌گیرد، ضوابط واحدی تحت عنوان «دستور العمل وجوه اداره شده (ریالی)» با رویکرد همگرایی موضوعات مرتبط با وجوه اداره شده تدوین و در یک‌هزار و سیصد و شصت و یکمین جلسه مورخ ۱۴۰۲٫۳٫۳۰ شورای محترم پول و اعتبار مطرح و به تصویب رسید.
 

در خاتمه، ضمن ایفاد یک نسخه از دستور العمل مذکور، خاطرنشان می‌سازد، تمامی ضوابط و مقررات مغایر با آن از جمله "مقررات مربوط به وجوه اداره شده‌" موضوع بخشنامه شماره نب ۳۰۰ مورخ ۱۳۵۵٫۲٫۳۰ و اصلاحیه «شرایط و ضوابط افتتاح حساب قرض الحسنه ویژه» موضوع بخشنامه شماره ۹۱٫۲۵۲۶۹۳ مورخ ۱۳۹۱٫۰۹٫۲۳ كان لم يكن تلقى می‌گردد. لذا خواهشمند است دستور فرمایند مراتب به قید تسریع و با لحاظ مفاد بخشنامه شماره ٩٦٫١٤٩١۵۳ مورخ ١٣٩٦٫٥٫١٦ به تمامی واحدهای ذیربط آن بانک مؤسسه اعتباری غیربانکی ابلاغ شده و بر حسن اجرای آن نظارت دقیق به عمل آید.

مدیریت کل مقررات، مجوزهای بانکی و مبارزه با پولشویی
اداره مطالعات و مقررات بانکی
حمیدرضا غنی آبادی، الهام چیت‌سازان

مدیریت کل مقررات، مجوزهای بانکی و مبارزه با پولشویی اداره مطالعات و مقررات بانکی
موضوع: دستورالعمل وجوه اداره شده (ریالی)
بسمه تعالی
به استناد بند (۱۲) ماده (۱۴) «قانون پولی و بانکی کشور» مصوب سال ۱۳۵۱، «دستورالعمل وجوه اداره شده(ریالی)» که از این پس به اختصار «دستورالعمل» نامیده می‌شود، به شرح زیر تدوین می‌گردد.

فصل اول- تعاریف
ماده ۱- در این دستور العمل عناوین زیر به جای تعارف مربوط بکار می‌روند:

۱-۱- بانک مرکزی: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران:
۲-۱- موسسه اعتباری: بانک، موسسه اعتباری غیر بانکی یا شعبه موسسه اعتباری خارجی که تحت همین عناوین به موجب قانون و یا با مجوز بانک مرکزی فعالیت می‌نماید و تحت نظارت آن بانک قرار دارد؛
۳-۱- شعبه موسسه اعتباری خارجی: واحد عملیاتی از یک موسسه اعتباری خارجی که در چارچوب ضوابط و مقررات ابلاغی بانک مرکزی به انجام عملیات بانکی در جمهوری اسلامی ایران مبادرت می‌نماید؛
۴-۱- وجوه اداره شده: وجوهی که طبق توافق و یا به موجب قانون، از سوی واگذارنده از محل منابعی غیر از منابع تخصیص یاقته در قوانین از جمله قوانین بودجه‌های سنواتی و به موجب قرارداد عاملیت در اختیار موسسه اعتباری قرار می‌گیرد تا از محل آن به نیابت از واگذارنده و در قالب عقود مندج در " قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره)"، به متقاضی تسهیلات اعطاء گردد.
۵-۱- وجوه اداره شده تلفیقی: وجوهی که طبق قرارداد و یا به موجب قانون بخشی از آن از سوی واگذارنده و بخش دیگر آن توسط موسسه اعتباری تامین می‌شود تا موسسه اعتباری به نیابت از واگذارنده و از طرف خود و در قالب عقود مندرج در "قانون عملیات بانکی بدون ربا(بهره)"، به متقاضی اعطا‌ء‌ نماید.
۶-۱- واگذارنده: شخص حقیقی و یا حقوقی غیردولتی که وجوه اداره شده را در اختیار موسسه اعتباری قرار می‌دهد.
۷-۱- متقاضی: شخص حقیقی یا حقوقی که توسط واگذارنده جهت دریافت تسهیلات از محل وجوه اداره‌شده، به موسسه اعتباری معرفی می‌گردد.
۸-۱- دریافت‌کننده: متقاضی که از محل وجوه اداره شده، به وی تسهیلات اعطا‌ء‌ شده است.
۹-۱- قرارداد عاملیت: قراردادی که در چارچوب ضوابط مقرر در این دستورالعمل، میان واگذارنده و موسسه اعتباری به منظور اعطای تسهیلات از محل وجوه اداره شده به متقاضی منعقد می‌گردد.

فصل اول- کلیات

ماده ۲- ارایه خدمات وجوه اداره شده توسط مؤسسه اعتباری صرفاً در چارچوب این دستور العمل مجاز است.
ماده ۳- مؤسسه اعتباری می‌تواند انجام عملیات وجوه اداره شده را صرفاً با استفاده از منابع واگذارنده یا به صورت تلفیق منابع واگذارنده و منابع خود انجام دهد.
ماده ۴- انعقاد قرارداد وجوه اداره شده به صورت تلفیقی به نحوی که بخشی از وجوه اداره شده از سوی واگذارنده و بخش دیگر آن توسط مؤسسه اعتباری تأمین می‌شود، مجاز است.
ماده ۵- مؤسسه اعتباری در قبال ارایه خدمات وجوه اداره شده، منحصراً کارمزد در چارچوب قرارداد عاملیت دریافت می‌کند.
ماده ۶- مؤسسه اعتباری موظف به رعایت ضوابط و مقررات مربوط به مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم در تمامی فرآیند ارایه خدمات وجوه اداره شده به ویژه در خصوص شناسایی واگذارنده و متقاضی می‌باشد.
ماده ۷- انعقاد قرارداد وجوه اداره شده میان مؤسسات اعتباری ممنوع است.

فصل سوم- تودیع وجوه اداره شده
ماده ۸- وجوه اداره شده در چارچوب قرارداد عاملیت در قالب یکی از انواع سپرده‌های قرض‌الحسنه پس انداز جاری بدون دسته چک و یا سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه مدت عادی توسط واگذارنده نزد مؤسسه اعتباری سپرده‌گذاری می‌گردد.
تبصره- مؤسسه اعتباری موظف است عملیات حسابداری مربوط به وجوه اداره شده را در چارچوب الزامات و سرفصل حساب‌های ابلاغی از سوی بانک مرکزی ثبت نماید.
ماده ۹- چنانچه وجوه اداره شده در قالب سپرده قرض‌الحسنه پس انداز نزد مؤسسه اعتباری تودیع شده باشد، مانده وجوه مزبور که برای اعطای تسهیلات مصرف نشده است در چارچوب ضوابط مربوط مشمول شرکت در قرعه کشی حسابهای قرض الحسنه پس انداز خواهد بود.
ماده ۱۰- مانده وجوه اداره شده نزد مؤسسه اعتباری که برای اعطای تسهیلات مصرف نشده است، مشمول تودیع سپرده قانونی نزد بانک مرکزی وفق ضوابط ابلاغی از سوی آن بانک می‌شود.
ماده ۱۱- مؤسسه اعتباری موظف است بلافاصله پس از بازپرداخت تسهیلات توسط دریافت کننده وجوه مزبور را به حساب از پیش تعیین شده در قرارداد عاملیت واریز نماید مبالغ مزبور در چارچوب قرارداد عاملیت قابل مصرف برای اعطای مجدد تسهیلات می‌باشد.
ماده ۱۲- مؤسسه اعتباری موظف است با درخواست واگذارنده حداکثر به میزان مانده وجوه اداره شده که برای اعطای تسهیلات مصرف نشده است نسبت به بازپرداخت آن به وی اقدام نماید.

فصل سوم - تسهیلات اعطایی از محل وجوه اداره شده
ماده ۱۳- شرایط اعطای تسهیلات از محل وجوه اداره شده از جمله نحوه توزیع وجوه، حداکثر مبلغ تسهیلات اعطایی به هر متقاضی تعیین نوع وثایق و تضامین و نحوه ارزیابی آن‌ها، نحوه اعتبار سنجی متقاضی، نوع عقد، نرخ سود/ کارمزد (در مورد قرض‌الحسنه)، وجه التزام تأخیر تادیه دین، مدت و نحوه بازپرداخت، نحوه نظارت بر مصرف و پذیرنده ریسک نکول در چارچوب قرارداد عاملیت تعیین می‌شود.
تبصره- چگونگی محاسبه و حداکثر نرخ سود تسهیلات اعطایی/ کارمزد قرض‌الحسنه اعطایی، چگونگی محاسبه وجه التزام تأخیر تادیه دین و همچنین نحوه محاسبه اقساط، تابع مصوبات شورای پول و اعتبار خواهد بود.
ماده ۱۴- در وجوه اداره شده تلفیقی مؤسسه اعتباری موظف است سهم خود از تسهیلات اعطایی را در روز واریز سهم واگذارنده به حساب مربوطه واریز نماید.
ماده ۱۵- مؤسسه اعتباری مجاز به اعتبارسنجی متقاضی اعم از بررسی وضعیت مطالبات غیرجاری، چک برگشتی و توانایی بازپرداخت و اهلیت اعتباری وی و یا بررسی توجیه فنی، مالی و اقتصادی طرح موضوع تسهیلات وجوه اداره شده می‌باشد، مشروط به آن که شرح خدمات مذکور به صورت شفاف و دقیق توام با نرخ کارمزد مربوط در قرارداد عاملیت تصریح شده باشد.

تبصره ۱- مؤسسه اعتباری موظف است در اعطای تسهیلات از محل وجوه اداره شده تلفیقی، متقاضیانی که از سوی واگذارنده معرفی می‌گردند را مطابق با ضوابط و مقررات مربوط و رویه‌های معمول مؤسسه اعتباری اعتبار سنجی نموده و توجیه فنی مالی و اقتصادی طرح‌های پیشنهادی از سوی آنها را مورد بررسی قرار دهد.
تبصره ۲- در وجوه اداره شده تلفیقی ریسک نکول تسهیلات اعطایی از محل منابع مؤسسه اعتباری بر عهده مؤسسه اعتباری می‌باشد.

ماده ۱۶- مؤسسه اعتباری مجاز به انجام اقدامات حقوقی و اداری در خصوص تخلف از مفاد قرارداد اعطای تسهیلات از سوی دریافت کننده از جمله عدم مصرف وجوه در موضوع قرارداد و نیز عدم ایفای به موقع تعهدات در قرارداد عاملیت می‌باشد مشروط به آن که شرح خدمات مذکور به صورت شفاف و دقیق توام با نرخ کارمزد مربوط در قرارداد عاملیت تصریح شده باشد.

تبصره- در خصوص وجوه اداره شده تلفیقی، مؤسسه اعتباری مکلف به انجام اقدامات موضوع این ماده می‌باشد و می‌بایست نسبت به اخذ کارمزد مربوط از واگذارنده متناسب با سهم وی از تسهیلات اعطایی اقدام نماید.

ماده ۱۷- در صورت نکول یا تأخیر دریافت‌کننده در ایفای تعهدات و بازپرداخت تسهیلات دریافتی، مؤسسه اعتباری، هیچ گونه مسئولیتی در قبال بازپرداخت اصل، سود و وجه التزام تأخیر تأدیه دین تسهیلات اعطایی به دریافت‌کننده را نخواهد داشت. در قرارداد عاملیت باید واگذارنده وجوه به عنوان پذیرنده ریسک نکول تعیین شود.
ماده ۱۸- ریسک عدم بازپرداخت تسهیلات اعطایی از محل وجوه اداره شده (شامل اصل و سود/ کارمزد متعلقه) می‌تواند در چارچوب قرارداد عاملیت به هزینه واگذارنده بیمه شود. در این صورت مؤسسه اعتباری موظف است هر گونه وجوه دریافتی از بیمه را به محض وصول و پس از کسر هزینه‌های قانونی و کارمزدهای متعلقه مندرج در قراردادهای عاملیت به حساب یا حساب‌های از پیش تعیین شده در قرارداد عاملیت واریز نماید.
ماده ۱۹- تسهیلات اعطایی از محل وجوه اداره شده، از محاسبه در حدود مقرر در ضوابط ناظر بر فعالیت مؤسسه اعتباری از جمله مقررات احتیاطی مستثنی می‌باشد.
تبصره- در وجوه اداره شده تلفیقی، تسهیلات اعطایی از محل منابع مؤسسه اعتباری وفق ضوابط مربوط مشمول محاسبه حدود تعیین شده در مقررات ناظر بر فعالیت مؤسسه اعتباری از جمله مقررات احتیاطی می‌شود.

فصل چهارم - سایر موارد
ماده ۲۰- شرایط اعطای تسهیلات از محل وجوه اداره شده دولتی که در پیوست قوانین از جمله قوانین بودجه سنواتی از محل منابع بودجه عمومی یا منابع داخلی دستگاه‌های اجرایی مربوط تحت برنامه کمکهای فنی و اعتباری و یا اجتماعی و به منظور تحقق اهداف سرمایه گذاری و توسعه فعالیت بخش‌های خصوصی و تعاونی در قالب تسهیلات تلفیقی و یارانه سود تسهیلات از طریق قرارداد عاملیت با مؤسسه اعتباری برای واگذارنده اعتبار پیش‌بینی می‌گردد از جمله نحوه تلفیق وجوه مزبور با منابع مؤسسه اعتباری توزیع وجوه حداکثر مبلغ تسهیلات اعطایی به هر متقاضی تعیین نوع وثایق و تضامین و نحوه ارزیابی آنها نحوه اعتبار سنجی متقاضی، نوع عقد، نرخ سود تسهیلات اعطایی/ کارمزد قرض الحسنه اعطایی وجه التزام تأخیر تأدیه دین، مدت و نحوه بازپرداخت نحوه نظارت بر مصرف و پذیرنده ریسک نکول حسب مورد مطابق با قوانین و ضوابط مربوط از جمله آیین نامه اجرایی بند (ل) ماده (۲۸) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲) مصوب جلسه مورخ ۱۳۹۵٫۱۰٫۲۶ هیأت وزیران و اصلاحیه های آتی آن و در چارچوب قرارداد عاملیت می‌باشد.
ماده ۲۱- وجوه صندوق توسعه ملی نزد مؤسسات اعتباری از شمول مفاد این دستور العمل خارج بوده و تابع ضوابط و مقررات خاص خود می‌باشد.
ماده ۲۲- سایر احکام ناظر بر وجوه اداره شده تلفیقی که در این دستور العمل ذکر نشده است، تابع سایر قوانین و ضوابط مربوط می‌باشد.
ماده ۲۳- مؤسسه اعتباری موظف است نسبت به طراحی و ایجاد سازوکارهای کنترلی و گزارشگری سامانه‌ای برای حصول اطمینان از حسن اجرای این دستورالعمل و ارایه گزارش‌های لازم اقدام نماید.
ماده ۲۴- مدیر ارشد رعایت قوانین و مقررات (تطبیق)، موظف است گزارش‌های مربوط به رعایت مفاد این دستورالعمل را به کمیته رعایت قوانین و مقررات (تطبیق) ارایه نموده و پس از تایید در کمیته یادشده، مراتب را در هیات مدیره برای تصویب، گزارش نماید و مصوبه هیات مدیره را به مدیریت کل نظارت بر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری بانک مرکزی ارسال کند.
ماده ۲۵- مؤسسه اعتباری موظف است اطلاعات مربوط به وجوه اداره شده از جمله میزان وجوه اداره شده واگذارنده، مانده مطالبات به تفکیک طبقات جاری و غیر جاری (سررسید گذشته، معوق و مشکوک الوصول)، درآمد بانک ناشی از کارمزد عاملیت، نرخ سود تسهیلات یا کارمزد و مانده مصرف نشده را به تفکیک تلفیقی و غیر تلفیقی در مقاطع شش ماهه، در چارچوب سازوکاری که بانک مرکزی اعلام می‌نماید به آن بانک ارسال نماید.
ماده ۲۶- مسئولیت نظارت بر حسن اجرای این دستورالعمل بر عهده هیأت مدیره و هیأت عامل مؤسسه اعتباری بوده و تخطی از مفاد آن موجب اعمال مجازاتهای مقرر در ماده (۴۴) "قانون پولی و بانکی کشور"، ماده (۱۴) "قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران"، ماده (۲۱) "قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور" و سایر قوانین و مقررات مربوط خواهد شد.
«دستور العمل وجوه اداره شده (ریالی)» در (۲۶) ماده و (۶) تبصره در یک‌هزار و سیصد و شصت و یکمین جلسه مورخ ۱۴۰۲٫۰۳٫۳۰ شورای پول و اعتبار به تصویب رسید و پس از ابلاغ لازم‌الاجرا می‌باشد. از تاریخ لازم الاجرا شدن آن، "شرایط و ضوابط افتتاح حساب قرض‌الحسنه ویژه"، تمامی ضوابط و مقررات مغایر با مفاد این دستور العمل و بخشنامه‌های زیر منسوخ می‌باشد:
۱) بخشنامه شماره نب/۳۰۰ مورخ ١٣٥٥٫٢٫۳۰
۲) بخشنامه شماره نب٫ ۲۷۶۲ مورخ ۱۳۶۰٫۷٫۱۲؛
۳) بخشنامه شماره نب/۲۲۳۱ مورخ ١٣٦٩٫٦٫١٤؛
٤) بخشنامه شماره نب/۱۹۳۸ مورخ ١٣٧٤٫٤٫١٩؛
۵) بخشنامه شماره ۹۰٫۲۸۸۷۸۹ مورخ ۱۳۹۰٫۱۲٫۱؛
٦) بخشنامه شماره ۹۱٫۲۵۲۶۹۳ مورخ ۱۳۹۱٫۹٫۲۳.