بررسی مالیات رهن با قانون مالیات‌های مستقیم

برخی افراد بر این باورند که دریافت رهن نیز مانند اجاره، مشمول مالیات است؛ باوری که در میان مالکان و مشاوران املاک به‌صورت گسترده رواج یافته است. اما آیا این تصور با واقعیت قانونی هم‌خوانی دارد؟ در این مقاله تلاش می‌کنیم با استناد به قوانین مالیاتی کشور به‌ویژه ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم، ابعاد مختلف مالیات رهن را بررسی کنیم و تفاوت آن را با مالیات اجاره به‌روشنی توضیح دهیم. اگر به دنبال درک دقیق و قانونی این موضوع هستید، مطالعه ادامه این مطلب را از دست ندهید.

ریشه‌های برداشت نادرست از مالیات رهن

اگر تا‌به‌حال گذرتان به بنگاه‌های معاملات ملکی افتاده باشد حتماً فرمول معروف «هر یک میلیون تومان رهن معادل ۲۰ هزار تومان اجاره است» را شنیده اید. این جمله در میان مشاوران املاک و برخی مالکان به‌عنوان یک قاعده نانوشته جا افتاده است؛ تا جایی که گاهی آن را مبنای محاسبه مالیات رهن نیز قرار می‌دهند. اما واقعیت این است که این تبدیل صرفاً یک توافق عرفی برای تسهیل قراردادهاست و هیچ‌گونه مبنای قانونی برای محاسبه مالیات ندارد. حتی اگر چنین عددی در متن اجاره‌نامه قید شود، مالیات فقط شامل اجاره نقدی و غیرنقدی می‌شود؛ نه مبلغ تبدیل‌شده رهن. اگر می‌خواهید تفاوت واقعی مالیات اجاره و رهن را بدانید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله «مالیات بر اجاره؛ مالک بپردازد یا مستاجر؟» را نیز بخوانید.

جایگاه دریافت رهن در تعریف درآمد مشمول مالیات

بسیاری تصور می‌کنند پولی که بابت رهن دریافت می‌شود نوعی درآمد است؛ در حالی‌که این برداشت اشتباه است. رهن در واقع یک ودیعه یا قرض است که باید در پایان قرارداد به مستاجر بازگردانده شود. مانند وام بانکی، مالک صرفاً مبلغی را برای مدتی در اختیار می‌گیرد؛ بدون آن‌که مالکیت آن را داشته باشد یا از آن درآمدی حاصل شود؛ بنابراین از منظر قانونی، چون مالک این پول نیست، مشمول مالیات نمی‌شود. قانون مالیات‌های مستقیم نیز مالیات را فقط بر درآمدهای واقعی اعمال می‌کند، نه بر مبالغ امانی. این اصل درباره مالیات رهن مغازه نیز به‌درستی صدق می‌کند.

نقش ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم در تعیین مالیات اجاره

بر اساس ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم تنها درآمد حاصل از اجاره نقدی یا غیرنقدی مشمول مالیات بر اجاره می‌شود. در متن این ماده هیچ اشاره‌ای به رهن یا ودیعه نشده و این سکوت قانونی به‌وضوح نشان می‌دهد که رهن، مشمول مالیات نیست. دلیل این موضوع نیز روشن است؛ چون مبلغ رهن درآمد محسوب نمی‌شود، مالیاتی هم برای آن در نظر گرفته نشده است.

بنابراین اگر اختلاف نظری وجود داشته باشد باید به متن قانون رجوع کرد، نه به عرف بازار یا تحلیل‌های شخصی. طبق ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم، دریافت مالیات رهن مبنای قانونی ندارد و نمی‌توان آن را الزامی دانست.

مروری بر بخشنامه ۱۳۵۳۰ و تبیین ماهیت رهن در نظام مالیاتی

در سال ۱۳۸۴ سازمان امور مالیاتی بخشنامه‌ای با شماره ۱۳۵۳۰ مورخ ۱۳۸۴.۰۷.۲۷ صادر کرد که صراحتاً اعلام می‌کند مبالغ رهن، مشمول مالیات نیستند. این بخشنامه در راستای ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم تنظیم شده و علت اصلی این معافیت را نداشتن ماهیت درآمدی مبلغ رهن عنوان می‌کند. لازم به تأکید است که بخشنامه‌ها تابع قانون‌اند و نمی‌توانند برخلاف نص صریح قانون عمل کنند؛ در غیر این صورت امکان ابطال آن‌ها در دیوان عدالت اداری وجود دارد.

بنابراین این بخشنامه مؤید قانونی بودن معافیت است و هرگونه برداشت خلاف را نیز رد می‌کند. حتی اگر برخی مشاوران یا کارشناسان نظر دیگری داشته باشند، منابع رسمی مانند این بخشنامه، عدم تعلق مالیات رهن را به‌روشنی تأیید کرده‌اند.

تفاوت موجر اصلی و فرعی در محاسبه مالیات اجاره

فرض کنید ملکی را اجاره کرده‌اید و حالا همان ملک را به شخص دیگری اجاره می‌دهید؛ در این حالت، آیا مالیات برای رهن هم شامل حال شما می‌شود؟ پاسخ منفی است. چه شما موجر اصلی (مالک) باشید و چه موجر دست دوم (مستاجری که دوباره اجاره می‌دهد)، دریافت رهن از نظر قانونی درآمد محسوب نمی‌شود و طبیعتاً مشمول مالیات هم نیست.

این قاعده در مورد تمام کاربری‌ها اعم از مسکونی، اداری یا تجاری صدق می‌کند. برخی افراد تصور می‌کنند که در حالت رهن تصرف یا مالکیت غیرمستقیم، شرایط تغییر می‌کند؛ اما قانون تفاوتی قائل نیست. برای تعیین تکلیف مالیات رهن ملک یا مالیات رهن تصرف، باید به متن قانون مراجعه کرد؛ نه برداشت‌های شخصی یا عرف بازار.

مقایسه مالیات اجاره و رهن از منظر قانون مالیات‌های مستقیم

برای درک بهتر تفاوت میان اجاره و رهن از نظر مالیاتی، کافی است به ماهیت هر کدام توجه کنیم:

• اجاره = درآمد → مشمول مالیات
• رهن = قرض → غیرمشمول مالیات

در اجاره، مبلغ دریافتی نوعی درآمد جاری محسوب می‌شود که قانوناً مشمول مالیات است. اما در رهن، مبلغی به‌صورت امانت یا ودیعه نزد موجر باقی می‌ماند و در پایان قرارداد باید بازگردانده شود؛ بنابراین، درآمدی شکل نمی‌گیرد. حتی در حالتی که ملک به‌صورت رهن کامل بدون اجاره واگذار شده باشد، باز هم مالیاتی به آن تعلق نمی‌گیرد. این موضوع در مورد مالیات رهن خانه یا مغازه نیز صادق است. نتیجه روشن است؛ مالیاتی برای رهن از اساس وجود ندارد.

جمع‌بندی و تاکید بر ضرورت شناخت صحیح قوانین مالیاتی

در این مقاله بررسی کردیم که دریافت رهن، برخلاف تصور رایج، درآمد محسوب نمی‌شود و مشمول مالیات نیست. از فرمول‌های عرفی بنگاه‌ها گرفته تا تحلیل ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم و بخشنامه ۱۳۵۳۰، همگی نشان می‌دهند که رهن یک ودیعه قابل بازگشت است، نه منبع درآمد.

چه موجر اصلی باشید و چه موجر دست دوم، چه ملک مسکونی باشد یا تجاری، قانون در همه موارد صریح است. اگر می‌خواهید از پرداخت‌های بی‌دلیل جلوگیری کنید و با اطمینان بیشتری قرارداد ببندید، می‌توانید از راهنمایی مشاور مالیات رهن و اجاره راوی حساب استفاده کنید. مشاوره تخصصی، مسیر امن‌تری برای تصمیم‌گیری‌های مالی شما خواهد بود.