استانداردهای حسابداری بخش عمومی (دولتی)
درآمد حاصل از عملیات غیرمبادلهای - مالیات و انتقالات (استاندارد 3)
آخرین اصلاحات: 1403/09/03
استاندارد حسابداری بخش عمومی شماره ٣
درآمد حاصل از عملیات غیرمبادلهای (مالیات و انتقالات)
ردیف | فهرست مندرجات | شماره بند |
---|---|---|
0 | هدف | ١ |
1 | دامنه کاربرد | ٤ - ٢ |
2 | تعاریف | ١١ - ٥ |
2-1 | عملیات غیرمبادلهای | ٦ |
2-2 | درآمد | ٨ - ٧ |
2-3 | داراییهای انتقالی مشروط | ١٠ - ٩ |
2-4 | مالیات | ١١ |
3 | تحلیل جریان ورودی اولیه منابع حاصل از عملیات غیرمبادلهای | ١٢ |
4 | شناخت دارایی | ١٩ - ١٣ |
4-1 | کنترل دارایی | ١٦ - ١٥ |
4-2 | محتمل بودن جریان ورودی منابع | ١٧ |
4-3 | داراییهای احتمالی | ١٨ |
4-4 | اندازهگیری داراییها در شناخت اولیه | ١٩ |
5 | شناسایی درآمد حاصل از عملیات غیرمبادلهای | ٢٢ - ٢٠ |
6 | اندازهگیری درآمد حاصل از عملیات غیرمبادلهای | ٢٤ - ٢٣ |
7 | شناخت بدهی | ٣٠ - ٢٥ |
7-1 | تعهد فعلی | ٢٨ - ٢٦ |
7-2 | اندازهگیری بدهی در شناخت اولیه | ٣٠ - ٢٩ |
8 | مالیات | ٤٠ - ٣١ |
8-1 | رویداد مشمول مالیات | ٣٥ |
8-2 | پیشدریافت مالیات | ٣٦ |
8-3 | اندازهگیری داراییهای حاصل از مالیات | ٤٠ - ٣٧ |
9 | انتقالات | ٥٣ - ٤١ |
9-1 | اندازهگیری داراییهای حاصل از انتقالات | ٤٧ |
9-2 | بخشودگی بدهی | ٤٨ |
9-3 | جرایم | ٥٠ - ٤٩ |
9-4 | کمکها و هدایا | ٥٢ - ٥١ |
9-5 | وثایق | ٥٣ |
10 | افشا | ٥٥ - ٥٤ |
11 | تاریخ اجرا | ٥٦ |
12 | پیوست : رهنمود بکارگیری |
هدف
١ . هدف این استاندارد، ارائه الزاماتی برای گزارشگری مالی درآمـدهای حاصـل از عملیـات غیرمبادله ای است. این استاندارد، موضوعات مرتبط با شناسایی و اندازه گیـری ایـن نـوع درآمدها را مورد بحث قرار میدهد.
دامنه کاربرد
٢ . این استاندارد باید برای حسابداری درآمدهاي حاصل از عملیات غیرمبادلهای بکار گرفته شـود. این استاندارد در خصوص ترکیب واحـدهای گزارشـگر کـه عملیـات غیرمبادلـه ای محسـوب میشود، کاربرد ندارد.
٣ . این استاندارد به درآمدهای حاصل از عملیات غیرمبادله ای می پردازد. درآمدهای حاصل از عملیات مبادله ای در استاندارد حسابداری بخش عمومی شماره ٤ با عنوان درآمد حاصل از عملیات مبادلـه اي مطرح میشود. اگر چه درآمدهای واحدهای بخش عمـومی از عملیـات مبادله ای و غیرمبادله ای ناشی می شود، اما بخش عمده آن حاصل از عملیات غیرمبادلـه ای است. درآمدهای حاصل از عملیات غیرمبادلهای به شرح زیر است:
الف. مالیات، و
ب . انتقالات (نقدی یا غیرنقدی)، از جمله کمکهای بلاعوض و هدایا، بخشودگی بدهی، انتقالات از سایر واحدها و جرایم.
٤ . ترکیب واحدهای گزارشگر، زمانی اتفاق می افتـد کـه دو یـا چنـد واحـد گزارشـگر در یک واحد گزارشگر جدید یا موجود ادغامشود. در ایـن نـوع تجدیـد سـاختار معمـولاً یک واحد توسط واحد دیگر خریداری نمی شود، اما ممکن است واحد جدید یا موجـود، تمام داراییها و بدهیهای واحد یا واحدهای دیگر را تحصیل کند. موارد مربوط به ترکیـب اینگونه واحدها در دامنه کاربرد این استاندارد قرار نمیگیرد.
تعاریف
٥ . اصطلاحات ذیل در این استاندارد با معانی مشخص زیر بکار رفته است:
•عملیات مبادله ای: عملیاتی که درآن یک واحد گزارشگر، دارایی یا خدمتی را دریافت می کند یا بدهی را تسویه می کند و در ازاي آن ارزش تقریبا برابري را (عمدتا در قالـب وجـه نقـد، کالاها، خدمات یا استفاده از داراییها) به طور مستقیم واگذار میکند.
•عملیات غیرمبادله ای: عملیاتی که مبادله اي نباشد. در عملیات غیرمبادله ای، واحد گزارشگر دارایی یا خدمتی را دریافت (واگذار) می کند یا بدهی را تسویه می کند بدون اینکه مابه ازای تقریبا برابري را به طور مستقیم واگذار (دریافت) کند.
•مالیات: منافع اقتصادي یا توان خدمت رسانی که توسط واحدهاي بخش عمومی طبق قـوانین و مقررات، تحت عنوان مالیات یا عوارض دریافت میشود یا قابل دریافت است.
•انتقالات: جریان ورودی یا کاهش جریان خروجی منافع اقتصادی یا توان خـدمترسـانی آتـی حاصل از عملیات غیرمبادلهای، به استثنای مالیات، است.
•جرایم: منافع اقتصادی یا توان خدمت رسانی دریافتی یا دریـافتنی توسـط واحـدهای بخـش عمومی که به موجب قانون توسط دادگاه یا سایر مراجع قـانونی بـه دلیـل نقـض قـوانین و مقررات تعیین میشود.
عملیات غیرمبادلهای
٦ . در برخی عملیات، ارزش منابع دریافتی با مابه ازای پرداختی تقریبا برابر است. به این گونه عملیات، مبادله اطلاق می شود که در سایر استانداردهای حسابداری بخش عمومی مطـرح می شود. در سایر عملیات یک واحد منابعی را بدون پرداخت مابه ازا یا در قبـال مابـه ازای اندکی دریافت می کند، به عنوان مثال، اخذ مالیات بـه موجـب قـانون. اگـر چـه دولـت، خدمات عمومی متنوعی به مؤدیان مالیاتی ارائه می کند، اما این خدمات، مابه ازای مالیـات دریافتی از عموم نیست.
درآمد
٧ . درآمد عبارتست از افزایش در داراییها، کاهش در بدهیها یا ترکیبی از هر دو که منجر بـه افزایش ارزش خالص طی دوره می شود. علی رغـم اینکـه مبـالغ دریافـت شـده توسـط یک واحد گزارشگر به عنوان نماینده دولت یا سایر سازمانهای دولتی یا اشخاص ثالث که واحد گزارشگر واسطه انتقال مبالغ یادشده می باشد، باعث افزایش ارزش خالص یا درآمد واحد گزارشگر نمی شود و واحد در راستای دستیابی به اهداف خود، حق استفاده یا کسب منافع از داراییهای جمع آوری شده را ندارد؛ لیکن به دلیل عـدم وجـود واحـد گزارشـگر دیگری جهت انعکاس چنین مبالغی، در شرایط حاضر، در بخش جداگانه ای در صـورت تغییرات در وضعیت مالی واحد گزارشگر مربوط تحت عنوان »درآمدهای شناسایی شده به نمایندگی از دولت« منعکس می شود.
٨ . هرگاه واحد گزارشگر در ارتباط با درآمدهای حاصل از عملیات غیرمبادلهای هزینههایی را متحمـل شــود، درآمــد عبـارت از ناخــالص جریــان ورودی منـافع اقتصــادی یــا تــوان خدمت رسانی آتی خواهد بود و هرگونه جریان خروجی مرتبط با منابع به عنوان هزینه یـا دارایی، شناسایی میشود. به عنوان مثال، اگر واحد گزارشگر ملـزم بـه پرداخـت مخـارج حمل و نصب مرتبط با انتقال یک قلم دارایی ثابت مشهود به درون واحد گزارشگر باشد، چنین مخارجی به صورت مجزا از درآمدهای حاصل از انتقال آن دارایی شناسایی میشود. مخارج حمل و نصب طبق استاندارد داراییهای ثابت مشهود به بهای تمـام شـده دارایـی منظور میشود.
داراییهای انتقالی مشروط
٩ . چنانچه واحـد گزارشگر ملزم باشد منافع اقتصادی یا توان خـدمت رسـانی آتـی دارایـی انتقالی را طبق شرایط مشخص بکار گیرد و در صورت نقض این شرایط، منافع اقتصـادی یا توان خدمت رسانی آتی آن را به انتقال دهنده برگرداند، کنترل دارایی، مشروط محسـوب و یک تعهد فعلی برای انتقال منافع اقتصادی آتی یا توان خدمت رسانی آتی بـه اشـخاص ثالث ایجاد می گردد. در چنین وضعیتی واحـد گزارشگر ملزم است از منافع اقتصـادی یـا توان خدمت رسانی آتی دارایی برای ارائه خدمات یا تحویل کالا به اشخاص ثالـث طبـق شرایط مشخص شده استفاده کند یا آن را به انتقال دهنده برگشت دهد. بنابراین همزمان بـا دریافت دارایی یک بدهی نیز ایجاد میشود.
١٠ . برای شناسایی بدهی در قبال داراییهای انتقالی، رجحان محتوا بر شکل مـورد توجـه قـرار می گیرد. ممکن است تجربه واحـد گزارشگر نشان دهد علیرغم الزام به برگشـت دارایـی در صورت نقض شرایط، به دلیل ماهیت خـاص دارایـی یـا عوامـل دیگـر، برگشـت آن امکانپذیر نباشد. در برخی شـرایط هـم ممکـن اسـت جریمـه ای بـرای نقـض الزامـات پیش بینی شده باشد. در چنین شرایطی شناسایی تعهد در مـورد دارایـی انتقـالی در زمـان انجام انتقال ضرورت ندارد.
مالیات
١١ . مالیات، از منابع مهم درآمد دولت و سایر واحدهای بخش عمومی است که جنبه اجبـاری دارد. انتقالات غیراجباری به دولت یا سایر واحـدهای بخـش عمـومی (از قبیـل هـدایا)، مالیات تلقی نمیشود؛ اگر چه از یک عملیات غیرمبادلهای ناشی شده باشد.
تحلیل جریان ورودی اولیه منابع حاصل از عملیات غیرمبادلهای
١٢ . واحد گزارشگر، دارایی تحصیل شده از طریق عملیات غیرمبادلـه ای را زمـانی شناسـایی می کند که منطبق با تعریف دارایی باشد و معیارهای شناخت دارایی را نیـز احـراز کنـد. ممکن است به دست آوردن کنترل به همراه تعهداتی باشد که منجر بـه شناسـایی بـدهی توسط واحـد گزارشگر شود. در برخی شرایط خاص مانند بخشـودگی بـدهی بـه جـای شناسایی دارایی، مبلغ دفتری بدهی کاهش داده می شود. طبق رویکرد مطرح شده در ایـن استاندارد، واحد گزارشگر، عملیات غیرمبادله ای را به منظور تعیین عناصر قابـل شناسـایی در صورتهای مالی با مقاصد عمومی تحلیل میکند.
شناخت دارایی
١٣ . براساس مفاهیم نظری گزارشگری مالی بخش عمومی، دارایی به منبعی اطلاق می شود کـه دربردارنده منافع اقتصادی یا توان خدمت رسانی آتی بوده و واحد گزارشگر بر آن کنتـرل داشته باشد.
١٤ . جریان ورودي منابع حاصل از عملیات غیرمبادلهاي کـه حـائز تعریـف دارایـی اسـت، تنهـا زمـانی به عنوان دارایی شناسایی میشود که:
الف. جریان منافع اقتصادي یا توان خدمت رسانی آتی مرتبط با دارایی به درون واحد گزارشگر محتمل باشد؛ و
ب . ارزش منصفانه دارایی به گونهای اتکاپذیر، قابل اندازه گیری باشد.
کنترل دارایی
١٥ . توانایی واحد گزارشگر در منع یا محدود کردن دسترسی سایر افراد به منافع یک دارایـی، عنصر اساسی کنترل است اما در بخش عمومی، دولت بر برخی فعالیتها مانند نهادهای مالی یا صندوقهای بازنشستگی، نظارت می کند. این نقش نظارتی، وماًلز بدان معنـا نیسـت کـه واحدهای تحت نظارت، واجد شرایط تعریف دارایی برای واحد نظارت کننده یا معیارهای شناسایی دارایی در صورتهای مالی با مقاصد عمومی دولت است.
١٦ . اعلام قصد انتقال منابع به واحد گزارشگر، به تنهایی برای تعیین تحت کنترل بـودن منـابع توسط واحد دریافتکننده، کافی نیست. به عنوان مثال، اگر دولـت قصـد خـود را بـرای انتقال وجوه جهت جبران خسارت وارد شده به یک واحـد اعـلام کنـد، آن واحـد نبایـد جریان ورودی منابع (منابع دریافتنی) را در تاریخ اعلام این تصمیم، شناسایی کند. واحـد دریافت کننده تا زمانی که شواهد کافی در اختیار نداشته باشد، منـابع را بـه عنـوان منـابع تحت کنترل، شناسایی نخواهد کرد؛ زیرا واحد دریافت کننده، توانایی منع یا محدود کردن دسترسی انتقال دهنده به منابع را نخواهد داشت. در بسـیاری از مـوارد، واحـد گزارشـگر پیش از شناسایی دارایی باید قابلیت اعمال کنترل بر منابع را اثبات کند.
محتمل بودن جریان ورودی منابع
١٧ . جریان ورودی منابع، زمانی محتمل است که احتمال جریـان ورود منـابع، بیشـتر از عـدم ورود آن باشد. واحد گزارشگر، این احتمال را برمبنای تجربیات گذشته در رابطه با مـوارد مشابه و اعتبار و توانایی مؤدی یا انتقال دهنده تعیین می کند. به عنوان مثـال، هنگـامی کـه انتقال دهنده براساس موافقتنامه انتقال منابع را میپذیرد و سابقه انتقال منابع مورد توافـق را دارد، جریان ورودی منابع محتمل محسوب می شود؛ علیرغم اینکه در تاریخ گزارشـگری، وجوه منتقل نشده باشد.
داراییهای احتمالی
١٨ . اقلامی که ویژگیهای اصلی دارایی را داشته باشد اما معیارهای شـناخت را احـراز نکنـد، میتواند در یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی به عنوان دارایی احتمالی افشا شود.
اندازه گیری داراییها در شناخت اولیه
١٩ . دارایی تحصیل شده از طریق عملیات غیرمبادله ای باید در شناخت اولیه به ارزش منصـفانه در تاریخ تحصیل، اندازه گیری شود.
شناسایی درآمد حاصل از عملیات غیرمبادلهای
٢٠ . جریان ورودی منابع حاصل از عملیات غیرمبادله ای که به عنوان دارایی شناسـایی مـی شـود، بایـد به عنوان درآمد شناسایی گردد به جز بخشی از آن جریان ورودی که در ازای آن، بدهی شناسایی میشود.
٢١ . در مواردی که جریان ورودی منابع حاصل از عملیات غیرمبادله ای همراه با شناسایی بدهی اسـت، متناسب با ایفای تعهدات مربوط، مبلغ دفتری بدهی کاهش و معادل آن درآمد شناسایی میشود.
٢٢ . زمان شناسایی درآمد به ایفای تعهدات مربوط به استفاده از دارایی بستگی دارد. برای مثال، اگر واحد گزارشگر ملزم به ارائه کالا یا خدمت خاص به اشخاص ثالث باشد، درآمـد در زمان ارائه کالا یا خدمت، شناسایی میشود.
اندازهگیری درآمد حاصل از عملیات غیرمبادلهای
٢٣ . درآمد حاصل از عملیات غیرمبادلهای باید به میزان افزایش در خالص داراییهـای شناسـایی شـده توسط واحد گزارشگر، اندازه گیری شود.
٢٤ . هنگامی که واحـد گزارشگر در نتیجه عملیات غیرمبادله ای، دارایـی شناسـایی مـی کنـد، معادل مبلغ دارایی اندازه گیری شده درآمد شناسایی می کند، مگر اینکه ملزم بـه شناسـایی یک بدهی نیز باشد. در این صورت درآمد معادل افـزایش در خـالص داراییهـا شناسـایی می شود. هنگامی که بدهی با ایفای تعهدات کاهش می یابد، مبلغ کاهش در بدهی به عنوان درآمد، شناسایی میشود.
شناخت بدهی
٢٥ . تعهدات فعلی حاصل از عملیات غیرمبادله اي که داراي تعریف بدهی است، تنها زمـانی بـه عنـوان بدهی شناسایی میشود که:
الف. خروج منابع دارای منافع اقتصادی یا توان خدمترسانی آتی برای تسـویه تعهـد، محتمـل باشد؛ و
ب . مبلغ تعهد بهگونهای اتکاپذیر، قابل اندازهگیري باشد.
تعهد فعلی
٢٦ . تعهد فعلی به معنای تکلیـف انجـام کـار بـه شـیوه ای مشـخص اسـت و ممکـن اسـت در خصوص عملیات غیرمبادلهای باعث ایجاد بدهی شود. تعهد فعلی ممکن است از طریق الزامات موجود در قوانین، مقررات یا قراردادها در فرآیند انتقال بـرای واحـد گزارشـگر، ایجاد شود.
٢٧ . در برخی موارد، داراییها در عملیات غیرمبادله ای طبق قانون، مقررات یا سایر قراردادهـای الزام آور به واحدهای بخش عمومی منتقل می شـود کـه براسـاس آن، تکـالیفی مبنـی بـر استفاده از دارایی جهت اهداف خاص برای واحـد گزارشـگر تعیـین مـی شـود. مـدارس اهدایی توسط اشخاص ثالث به وزارت آموزش و پرورش نمونـه ای از اینگونـه انتقـالات است.
٢٨ . واحد گزارشگر ممکن است منابعی را پیش از احراز شرایط شناخت درآمد دریافت کنـد، (برای مثال دریافت مالیات تکلیفی از قراردادهای پیمانکاری). در چنین شـرایطی، وجـوه دریافتی به عنوان بدهی شناسایی میشود.
اندازه گیری بدهی در شناخت اولیه
٢٩ . مبلغ شناسایی شده به عنوان بدهی باید بهترین برآورد از مبلغ مورد نیاز برای تسویه تعهد فعلـی در تاریخ گزارشگری باشد.
٣٠ . در برآورد بدهی، ابهامات مرتبط با وقایع و رویدادهای ایجادکننده بـدهی در نظـر گرفتـه می شود. در مواردی که ارزش زمانی پول بااهمیت باشد، اندازه گیری بدهی به ارزش فعلی مبلغ مورد انتظار جهت تسویه تعهد، انجام میشود.
مالیات
٣١ . واحد گزارشگر، درآمد مرتبط با مالیات را زمانی شناسایی می کند که رویداد مشمول مالیات اتفاق افتاده باشد و معیارهاي شناخت دارایی نیز احراز شده باشد.
٣٢ . منابع حاصل از مالیات، زمانی شناسایی می شـود کـه تعریـف دارایـی را احـراز کنـد و ارزش منصفانه آن بهگونهای اتکاپذیر، قابل اندازهگیری باشد.
٣٣ . مالیات تنها برای دولت و شهرداریها درآمد تلقی مـی شـود. واحـد گزارشـگری کـه بـه نمایندگی از طرف دولت یا شهرداریها مالیات را وصول میکند (مانند سازمان امور مالیاتی کشور یا گمرک جمهوری اسلامی ایران)، باید درآمد به نمایندگی از دولت شناسایی کند.
٣٤ . مالیات عملیات غیرمبادلهای است، زیرا مالیاتدهنده منابعی را دراختیار دولت قرار میدهد اما در مقابل، انتظار دریافت مابه ازایی معادل ارزش آن را ندارد. اگر چه مؤدیـان مالیـاتی از خدمات عمومی ارائه شده توسط دولت منتفع میشوند، اما این خدمات مابهازای مستقیم مالیات پرداختی نیستند.
رویداد مشمول مالیات
٣٥ . مالیات انواع متعددی دارد. واحد گزارشگر رویدادهای مشمول مالیات را براساس قوانین و مقررات تشخیص میدهد. موارد زیر نمونههایی از رویداد مشمول مالیات هستند:
الف. کسب درآمد مشمول مالیات توسط مؤدی برای مالیات بر درآمد؛
ب . فروش کالا و ارائه خدمات مشمول مالیات توسط مؤدی طی دوره برای مالیات بـر ارزش افزوده؛
پ . خرید یا فروش کالا و خدمات مشمول مالیات طی دوره بـرای مالیـات بـر کـالا و خدمات؛
ت . ورود و خروج کالای مشمول عوارض گمرکی برای عوارض گمرکی؛ و
ث . سپری شدن تاریخ یا دوره وضع مالیات برای مالیات بر املاک.
پیشدریافت مالیات
٣٦ . منابع مالیاتی دریافت شده پیش از وقوع رویداد مشمول مالیات به عنوان دارایـی و بـدهی (پیش دریافت) شناسایی می شود؛ زیرا رویدادی که ایجادکننده حق نسبت به مالیات باشـد برای واحد گزارشگر رخ نداده و معیارهای شناسایی درآمد مالیـات احـراز نشـده اسـت. پیش دریافت مالیات، تفاوت اساسی با سایر پیش دریافتها ندارد. بنـابراین تـا زمـان وقـوع رویداد مشمول مالیات، بدهی شناسایی می شود. هنگامی که رویداد مشمول مالیات اتفـاق میافتد، بدهی کاهش یافته و درآمد شناسایی میگردد.
اندازه گیری داراییهای حاصل از مالیات
٣٧ . طبق بند ١٩، داراییهای حاصل از مالیات به ارزش منصفانه در تاریخ تحصیل، اندازهگیـری میشود. داراییهای حاصـل از مالیـات بـه بهتـرین بـرآورد از جریـان ورودی منـابع بـه واحد گزارشگر، اندازه گیری می شود. واحدهای گزارشگر بـرای انـدازه گیـری داراییهـای حاصل از مالیات، باید از رویه های حسابداری منطبق با الزامات بند ١٩ استفاده کننـد. در تدوین رویه هـای حسـابداری بـرای بـرآورد ایـن داراییهـا، احتمـال وصـول مالیـات و ارزش منصفانه داراییهای مربوط باید در نظر گرفته شود.
٣٨ . در مواردی که بین رویداد مشمول مالیات و وصول مالیات، فاصله زمـانی وجـود داشـته باشد، واحدهای گزارشگر بخـش عمـومی مـی تواننـد داراییهـای حاصـل از مالیـات را با استفاده از روشهایی نظیر مدل های آماری مبتنی بر سوابق جمعآوری مالیـات خـاص در دورههای گذشته، بهگونهای اتکاپذیر اندازهگیری کنند.
٣٩ . اندازه گیری درآمد حاصل از مالیات به صورت برآوردی می تواند سبب ایجاد تفاوت بـین مبلغ درآمد شناسایی شده و مبلغ دریافتی یا دریافتنی از مؤدیان در دوره های گزارشـگری بعد (در رابطه با دوره گزارشگری جاری) شود. این تفاوتها بـه عنـوان تغییـر در بـرآورد محسوب میشود و به دورههای قبل تسری داده نمیشود.
٤٠ . در برخی موارد، داراییهای حاصل از مالیات و درآمدهای مربوط تا مـدت زمـانی پـس از وقوع رویداد مشمول مالیات به گونه ای اتکاپذیر، قابل اندازهگیـری نیسـت. در بسـیاری از موارد، دارایی و درآمد می تواند در دوره پس از وقوع رویداد مشمول مالیـات، شناسـایی شود. در برخی شرایط، چندین دوره گزارشگری سپری خواهد شـد تـا رویـداد مشـمول مالیات باعث ایجاد منابع قابل شناسایی شود.
انتقالات
٤١ . واحد گزارشگر، درآمد ناشی از انتقالات را زمانی شناسایی می کنـد کـه منـابع انتقـالی معیارهـاي شناخت دارایی را احراز کند یا اینکه بخشودگی بدهی قطعی شده باشد.
٤٢ . انتقالات، جریان ورودی یا کاهش جریان خروجی منافع اقتصادی یا توان خـدمت رسـانی آتی حاصل از عملیات غیرمبادله ای به غیر از مالیات شامل کمکهـای بلاعـوض، جـرایم، هدایا، بخشودگی بدهی، و انتقالات از سایر واحدها میباشد.
٤٣ . انتقالات، نوعی عملیات غیرمبادلهای است؛ زیرا واحد انتقالدهنده، منابعی را در اختیـار واحـد دریافت کننده قرار می دهد بدون آنکه معادل ارزش تقریبی آن را به طور مستقیم دریافت کنـد. اگر در قرارداد انتقال تصریح شود که واحد دریافتکننده باید مابهازایی معـادل ارزش تقریبـی منابع انتقالی را واگذار کند، چنین قراردادی، انتقال محسوب نمی شود بلکه یک مبادله خواهـد بود. نحوه برخورد با مبادلات در استاندارد حسابداری بخش عمومی شـماره ٤ جداگانـه بیـان خواهد شد.
٤٤ . منابع حاصل از انتقالات، هنگامی شناسایی می شود که تعریـف دارایـی را احـراز کنـد و ارزش منصفانه آن به گونه ای اتکاپذیر، قابل اندازه گیری باشد. در برخـی شـرایط خـاص، مانند بخشودگی بدهی، واحد گزارشگر به جای شناسـایی دارایـی، مبلـغ دفتـری بـدهی شناسایی شده را کاهش میدهد.
٤٥ . واحد گزارشگر، هنگامی کنترل منابع حاصل از انتقـالات را بـه دسـت مـیآورد کـه منـابع بـه واحد گزارشگر منتقل شده باشد یا اینکه ادعای الزامآوری نسبت به انتقـالدهنـده داشـته باشـد. گرچه قراردادهای انتقال و الزامات قانونی پیش از انتقال منابع برای طـرفین لازمالاجراسـت، امـا ممکن است بنا به دلایلی مانند کمبود منابع، عمل انتقال صورت نگیرد. در نتیجه، تنها زمـانی کـه واحد گزارشگر، جریان ورودی منابع را محتمل ارزیابی کند، درآمد شناسایی میشود.
٤٦ . واحد گزارشگر هنگام دریافت منابع حاصل از انتقـالات، تمـام شـرایط حـاکم بـر آن را تجزیه و تحلیل میکند تا در خصوص تحمل یا عدم تحمل بدهی تصمیمگیری کند.
اندازهگیری داراییهای حاصل از انتقالات
٤٧ . داراییهای حاصل از انتقالات به ارزش منصفانه در تاریخ تحصیل، اندازه گیـری مـی شـود. واحدهای گزارشگر برای شناسایی و اندازه گیـری ایـن داراییهـا، رویـه هـایی مطـابق بـا استانداردهای حسابداری بخش عمومی را بکار میگیرند. اگر دارایی تحصیل شده از طریق عملیات غیرمبادله ای، در قالب مواردی مانند موجودی مواد و کالا، دارایی ثابت مشـهود و داراییهایی از این قبیل باشـد، بایـد در ابتـدا طبـق الزامـات اسـتانداردهای حسـابداری بخش عمومی مربوط، به ارزش منصفانه تاریخ تحصیل اندازهگیری شود.
بخشودگی بدهی
٤٨ . در برخی موارد قرض دهنده از حق خود برای وصول طلب از یـک واحـد گزارشـگر بخـش عمومی، صرف نظر میکند. برای مثال، ممکن است دولت، وام اعطایی به یک واحد گزارشـگر را ببخشد. در چنین شرایطی، واحد گزارشگر، افزایش در ارزش خالص را معادل مبلغ دفتـری بدهی، به عنوان درآمد شناسایی میکند زیرا بدهی شناسایی شده قبلی، تسویه گردیده است.
جرایم
٤٩ . جرایم، منافع اقتصادی یا توان خدمت رسانی دریافتی یا قابل دریافـت توسـط واحـدهای بخش عمومی است که به موجب قانون در رابطه با نقض قوانین و مقررات تعیین میشود.
٥٠ . جرایم هنگامی به عنوان درآمد شناسایی می شود که مبـالغ دریـافتنی، تعریـف دارایـی را احراز کند و به گونه ای اتکاپذیر قابل اندازه گیری باشـد. هنگـامی کـه واحـد گزارشـگر به عنوان نماینده، جرایم را جمع آوری می کند، جریمـه، درآمـد بـه نماینـدگی از دولـت محسوب میشود.
کمکها و هدایا
٥١ . کمکها و هدایا، انتقال داوطلبانه داراییهای نقدی و غیرنقدی از یـک شـخص حقیقـی یـا حقوقی به واحد گزارشگراست که معمولاً شرطی در مورد اسـتفاده از آن وجـود نـدارد. کمکها و هدایا هنگـامی بـه عنـوان دارایـی و درآمـد شناسـایی مـی شـود کـه جریـان منافع اقتصادی یا توان خدمت رسانی آتـی بـه درون واحـد گزارشـگر، محتمـل بـوده و ارزش منصفانه داراییها به گونه ای اتکاپذیر، قابل اندازهگیری باشد. معمولا کمکها و هدایا در زمان دریافت به عنوان درآمد شناسایی می شود ولی چنانچه به صورت مشروط دریافت شود، در مقابل آن بدهی شناسایی می گردد. این بدهی به تناسب تحقـق شـرایط، کـاهش یافته و معادل آن درآمد شناسایی میشود.
٥٢ . در زمان شناخت اولیه، کمکها و هدایای غیرنقدی به ارزش منصـفانه در تـاریخ تحصـیل، اندازه گیری می شود. ارزش منصفانه براساس قیمتهای بازار یـا توسـط کارشـناس واجـد شرایط تعیین میشود.
وثایق
٥٣ . وثیقه، تعهدی مشروط برای انتقال دارایی به واحد دریافت کننـده اسـت. وثیقـه، تعریـف دارایی را احراز نمی کند زیرا واحد دریافت کننده قادر به کنترل دسترسی انتقال دهنـده بـه منافع اقتصادی یا توان خدمت رسانی آتی موجود در وثیقه نیسـت. واحـدهای گزارشـگر، اقلام مورد وثیقه را به عنوان دارایی یا درآمد شناسایی نمی کننـد. اگـر وثیقـه بـه واحـد دریافت کننده منتقل شود، مطابق بـا الزامـات بنـدهای ٥١ و ٥٢ هماننـد هدیـه شناسـایی می شود. وثیقه ممکن است نیازمند افشا به عنـوان دارایـی احتمـالی مطـابق بـا الزامـات استاندارد حسابداری بخش عمومی شماره ٨ با عنوان ذخایر، بـدهیهای احتمـالی و داراییهـای احتمالی باشد.
افشا
٥٤ . واحد گزارشگر باید موارد زیر را در متن صورتهاي مالی اساسی یا یادداشتهاي توضیحی افشا کند:
الف. درآمد حاصل از عملیات غیرمبادله ای طی دوره براي طبقات عمده که به طور جداگانـه موارد زیر را نشان دهد:
١ . مالیات، شامل طبقات عمده مالیات؛ و
٢ . انتقالات، شامل طبقات عمده درآمدهای انتقالی.
ب . مطالبات مرتبط با درآمدهای غیرمبادلهای؛
پ . بدهیهای مرتبط با داراییهای انتقالی؛
ت . داراییهای انتقالی مشروط و شرایط استفاده از آنها؛
ث . پیشدریافتهای مربوط به عملیات غیرمبادلهای؛ و
ج . بدهیهايی بخشوده شده.
واحد گزارشگر باید موارد زیر را در یادداشتهای توضیحی افشا کند:
الف. رویههای حسابداری شناسایی درآمد حاصل از عملیات غیرمبادلهای؛
ب . مبنای اندازه گیری ارزش منصفانه جریان ورودی منابع برای طبقـات عمـده درآمـدهای غیرمبادلهای؛ و
پ . کمکها و هدایا به طور جداگانه براساس ماهیت.
تاریخ اجرا
٥٦. الزامات این استاندارد در مورد کلیه صورتهای مالی که دوره مالی آنهـا از تـاریخ اول فـروردین ١٣٩٤ و بعد از آن شروع میشود، لازمالاجراست.
پیوست: رهنمود بکارگیری
ردیف | فهرست مندرجات | شماره بند |
---|---|---|
0 | شناخت، اندازهگیری و افشای درآمد حاصل از عملیات غیرمبادلهای | ١٩ - ١ |
1 | مالیات | ١٣ - ١ |
1-1 | مالیات بردرآمد اشخاص حقوقی و مشاغل | ٥ - ٢ |
1-2 | مالیات بردرآمد اشخاص حقیقی | ٦ |
1-3 | مالیات بردرآمد املاک | ٨ - ٧ |
1-4 | مالیات بر ارزش افزوده | ١١ - ٩ |
1-5 | مالیات بر ارث | ١٢ |
1-6 | مالیات اتفاقی | ١٣ |
2 | عوارض گمرکی | ١٤ |
3 | کمک بلاعوض فاقد شرط | ١٥ |
4 | کمک بلاعوض مشروط | ١٦ |
5 | بخشودگی بدهی | ١٧ |
6 | جرایم | ١٨ |
7 | هدایای غیرنقدی | ١٩ |
این رهنمود برای کمک به کاربرد استاندارد تدوین شده است و بخشی از استاندارد نمیباشد.
شناخت، اندازهگیری و افشای درآمد حاصل از عملیات غیرمبادلهای
مالیات
١ . دولت (واحد گزارشگر) اساسا باید در همان دوره گزارشگری که رویداد مشمول مالیـات رخ می دهد، یعنی همان دوره ای که درآمد مشمول مالیات توسط مؤدیان کسب می شود، داراییها و درآمد مرتبط با مالیات بردرآمد را برمبنای سود کسب شده توسط آنها طی دوره گزارشـگری، تا میزانی که بتوان به طور قابل اتکا اندازه گیری نمود، شناسایی کند. علاوه بر ایـن داراییهـا و درآمد مرتبط با مالیات بردرآمد کسب شده در دوره های قبل که در دوره گزارشـگری جـاری تعیین و معیارهای شناخت آنها احراز گردیده است، نیز باید شناسایی شود. لیکن از آنجـا کـه سیستم اداری موجود امکان اندازه گیری برخی از درآمدهای مالیاتی را تا تاریخ تهیه گزارشهای مالی فراهم نمیکند، مبنای شناخت، اندازهگیری و افشـای ایـن گونـه درآمـدهای مالیـاتی در بندهای ٢ تا ١٣ زیر ارائه شده است.
مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مشاغل
٢ . اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل مکلفند اظهارنامه و صورتهای مالی خود را حـداکثر تـا ٤ ماه پس از پایان سال مالیاتی (دوره گزارشگری) به اداره امور مالیاتی تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت کنند.١ دولت (واحـد گزارشگر) در این مرحله قادر بـه شناسـایی دارایـی و درآمـد حاصل از مالیات خود ابرازی چنین مؤدیانی خواهد بود.
٣ . ادارات امور مالیاتی مکلفند اظهارنامه های مؤدیان مالیـات بـر درآمـد را حـداکثر ظـرف یک سال از تاریخ انقضای مهلت مقرر برای ارائه اظهارنامه، رسـیدگی و بـرگ تشـخیص مالیات را صادر و تا ٣ ماه پس از انقضای یک سال فوق الـذکر، بـرگ تشـخیص درآمـد مذکور را به مؤدی ابلاغ کنند. در صورتی که مؤدی ظرف سی روز از تاریخ ابـلاغ بـرگ
١. ماده ١١٠ ق.م.م
تشخیص مالیات، قبولی خود را نسبتبه آن کتبا اعلام کند یا مالیات مورد مطالبـه را بـه مأخذ برگ تشخیص، پرداخت یا ترتیب پرداخت آن را بدهد یا اختلاف موجود بین خود و ادارۀ امور مالیاتی را رفعنماید، و یا اینکه ظرف سی روز کتبا اعتـراض ننمایـد و یـا در مهلت مقرر قانونی به ادارۀ امور مالیاتی مربوط مراجعه نکند، درآمد تعیین شـده در بـرگ تشخیص مالیات قطعی است.ضمناً١ چنانچه برگ تشخیص مالیات در مهلـت قـانونی بـه مؤدی ابلاغ نشود، مالیات ابرازی مؤدی قطعی است. در موارد یـاد شـده تفـاوت مالیـات قطعی شده و ابرازی مؤدی به عنوان درآمد مالیات شناسایی میشود.
٤ . در صورتی که مؤدی طبق قانون نسبت به برگ تشخیص مالیات اعتراض کند یا در حکـم معترض شناخته شود برای رسیدگی به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع میگردد٢. مـؤدی یا اداره امور مالیاتی میتوانند ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ رأی قطعی هیأت حل اخـتلاف مالیاتی، به استناد عدم رعایت قوانین و مقررات موضوعه یا نقص رسیدگی، با اعلام دلایل کافی به شورای عالی مالیاتی شکایت و نقض رأی و تجدید رسیدگی را درخواست کنند. لذا شناسایی دارایی و درآمد مالیاتی در چنین شـرایطی منـوط بـه صـدور بـرگ قطعـی مورد پذیرش مؤدی و اداره مالیاتی میباشد.
٥ . مهلت رسیدگی به مالیات اشخاص حقوقی در صورت عدم ارائه اظهارنامـه مالیـاتی پـنج سال است که در این حالت درآمد مشمول مالیات آنها از طریق علی الرأس تعیین می شود. پس از گذشتن پنج سال مذکور مالیات متعلق قابل مطالبه نخواهد بود، مگر اینکـه ظـرف این مدت واحد مالیاتی درآمد مؤدی را تعیین نموده و برگ تشخیص مالیـات را صـادر و حداکثر ظرف سه ماه پس از انقضای پنج سال مذکور برگ تشخیص مالیات را بـه مـؤدی ابلاغ نماید. در این صورت درآمد طبق رهنمودهای بند ٣ و ٤ شناسایی میشود.
٢. ماده ٢٣٩ ق .م.م ٣. ماده ٢٣٩ و ٢٤٣ ق.م.م
مالیات بردرآمد اشخاص حقیقی
٦ . پرداخت کنندگان حقوق هنگام هر پرداخت یا تخصیص آن مکلف اند، مالیات را طبق مقـررات قــانون محاســبه، کســر و ظــرف ســی روز ضــمن تســلیم فهرســت متضــمن نــام و نشــانی دریافت کنندگان حقوق و میزان آن، به اداره امور مالیاتی محل پرداخت کنند. بنابراین داراییهـا و درآمد مرتبط با مالیات حقوق در دوره وقوع رویداد مشمول مالیات شناسایی میشود.
مالیات بردرآمد املاك
درآمد اشخاص حقیقی یا حقوقی، ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به امـلاک واقـع در ایران پس از کسر معافیتهای مقرر در قانون مالیاتهای مستقیم مشمول مالیات بردرآمد امـلاک میباشد.١ مالیات مذکور شامل مالیات بردرآمد اجاره و مالیات نقل و انتقال املاک است.
٨ . مالیات نقل و انتقال قطعی املاک و حق واگذاری محل در تاریخ انتقال پرداخت می شـود. مؤدیان مشمول مالیات بردرآمد املاک٢ مکلف اند اظهارنامه مالیاتی خود را در مورد حـق واگذاری محل، تنظیم و تا سی روز پس از انجام معامله و در سایر موارد تـا آخـر تیرمـاه سال بعد به انضمام مدارک مربوط به اداره امور مالیاتی محل وقوع ملک ارائـه و مالیـات متعلق را طبق مقررات پرداخت نمایند. لذا درآمد حاصل از مالیات بـر امـلاک در تـاریخ انتقال یا تسلیم اظهارنامه قابل انـدازه گیـری و شناسـایی اسـت. در صـورت عـدم ارائـه اظهارنامه و یا وجود هرگونه اختلاف بین مؤدی و اداره امـور مالیـاتی، شناسـایی درآمـد مالیاتی منوط به طی مراحل قانونی و صدور برگ قطعی میباشد.
مالیات بر ارزش افزوده
٩ . مؤدیان مالیاتی مشمول قانون مالیات بر ارزش افزوده مکلفند، مالیات موضوع این قانون را در تاریخ تعلق مالیات از طرف دیگر معامله وصول و اظهارنامه هر دوره مالیاتی را حداکثر
١. ماده ٥٢ ق.م.م ٢. ماده ٨٠ ق.م.م
ظرف پانزده روز از تاریخ انقضای آن دوره، با منظور نمودن مالیاتهـای پرداخـت شـده و قابل کسر، به اداره امور مالیاتی تسلیم و مالیات متعلقه را واریز نمایند١. در چنین شرایطی
درآمد مرتبط با مالیات مزبور در دوره وقوع رویداد مشمول مالیات شناسایی میشود.
١٠ . عدم ارائه اظهارنامه و یا عدم ارائه اسناد و مدارک درخواستی جهـت انجـام رسـیدگیهای لازم به سازمان امور مالیاتی توسط مؤدیان مالیاتی، موجب تعلق جـرایم مقـرر در قـانون مذکور و تعیین مالیات متعلق به صورت علیالرأس خواهد شد٢.
١١ . در صورتی که مؤدی معترض باشد، می تواند ظرف بیست روز اعتراض کتبی خود را برای رفع اختلاف تسلیم نماید. در صورت رفـع اخـتلاف مالیـات قطعـی تلقـی مـی گـردد و در غیر این صورت، موضوع جهت رسیدگی به هیأت حل اختلاف مالیاتی احاله می شـود. شناسایی درآمد مالیاتی در این خصوص منوط به طی مراحل قانونی و صدور برگ قطعـی مالیات میباشد٣.
مالیات بر ارث
١٢ . وراث برای تقسیم ماترک و انتقال اموال متوفی، نیاز به دریافت گواهی واریـز مالیـات بـر ارث دارند. این گواهی پس از تشکیل پرونده مالیاتی، ارائه اظهارنامه و پرداخـت مالیـات توسط اداره امور مالیاتی محل سکونت متوفی صادر می شود. بنـابراین درآمـد مـرتبط بـا مالیات بر ارث در زمان تسلیم اظهارنامه قابل شناسایی است.
مالیات اتفاقی
١٣. صاحبان درآمد اتفاقی مکلفاند در هر سال اظهارنامه مالیاتی را در مورد درآمدهای سالانه تـا آخر اردیبهشت ماه سال بعد و در سایر موارد ظرف سی روز از تاریخ تحصیل درآمد یا تعلـق
١. ماده ٢١ قانون مالیات بر ارزش افزوده ٢. ماده ٢٦ قانون مالیات بر ارزش افزوده ٣. ماده ٢٩ قانون مالیات بر ارزش افزوده
منافع به اداره امور مالیاتی مربوط ارائه و مالیات متعلق را بپردازند. در صورتی کـه معاملـه در دفاتر اسناد رسمی انجام و مالیات وصول شده باشد، تکلیف ارائه اظهارنامه سـاقط مـیشـود. بنابراین درآمد مرتبط با مالیات بر درآمد اتفاقی در زمان تسـلیم اظهارنامـه یـا زمـان وصـول مالیات توسط دفاتر اسناد رسمی، قابل شناسایی است.
عوارض گمرکی
١٤. انجام تشریفات گمرکی اعم از قطعی و غیر قطعی جز در مواردی که در آئـین نامـه گمرکـی تعیین می شود، منوط به تسلیم اظهارنامه به گمرک می باشد١ کـه بـه همـراه سـایر تشـریفات گمرکی در اولین گمرک مجاز انجام میشود و قبل از آن نباید کالایی تخلیه یا بـارگیری یـا از اسکله ها و لنگرگاه خارج شود. بنابراین درآمد مربوط به عوارض گمرکی به محـض دریافـت اظهارنامه قابل شناسایی است و در موارد اختلاف، شناسایی درآمد مربـوط بـه مابـهالتفـاوت، مشروط به طی مراحل قانونی و قطعیت موضوع میباشد.
کمک بلاعوض فاقد شرط
١٥. کمک اهدا شده به یک واحد گزارشگر که هیچگونه شرطی بر نحوه مصـرف آن تعیـین نشـده است، معمولا در زمان وصول به عنوان درآمد شناسایی میشود. بـه طـور مثـال دولـت مبلـغ ده میلیارد ریال به یک شهرداری در مناطق فقیر کشور کمـک بلاعـوض پرداخـت مـی کنـد.
شهرداری (واحد گزارشگر) طبق اساسنامه خود ملزم به ارائه برنامـههـای اجتمـاعی متعـددی است که بدون کمک دولت، منابع کافی جهت اجرای آنهـا را در اختیـار نـدارد. هـیچ گونـه شرطی بر نحوه مصرف دارایی مزبور تعیین نشده است. چنین کمکی در زمان وصول یا زمـانی که قابلیت وصول آن محرز شد، به عنوان درآمد شناسایی میشود.
١. ماده ٢٠ قانون امور گمرکی مصوب ١٣٥٠
کمک بلاعوض مشروط
١٦. برخی از کمکهایی که یک واحد گزارشگر دریافت میکند مشروط بـه ایفـای تعهـدات نظیـر انجام خدمات مشخص یا خرید داراییهای خاصی برای ارائه خدمات می باشد. اینگونه کمکها در زمان دریافت از یک طرف به عنوان دارایی و از طرف دیگـر بـه عنـوان بـدهی شناسـایی می شوند. برای مثال کمکی معادل ١٠ میلیارد ریال در اختیار واحد گزارشـگر جهـت ارتقـا و نگهداشت سیستمهای حمل و نقل جادهای قرار میگیرد. در موافقتنامه نحوه مصرف بهشـرح زیر قید شده است:
- •٤٠ درصد برای مدرنسازی خط راهآهن فعلی؛
- •٤٠ درصد برای احداث خط راهآهن جدید؛ و
- •٢٠ درصد برای تعمیرات و خرید لکوموتیو.
طبق موافقت نامه، کمک اهدایی باید به شرح فوق به مصرف برسد، در غیر این صـورت بایـد به انتقالدهنده بازگردانده شود. واحد گزارشگر به علت شرط بازگشت باید در زمـان دریافـت کمک، علاوه بر شناسایی دارایی، یک بدهی نیز شناسایی نماید. در دوره مصـرف اعتبـارات و احراز شرایط مندرج در موافقت نامه، واحد گزارشگر بدهی خود را کاهش و درآمد شناسـایی میکند.
بخشودگی بدهی
١٧. یونســکو مبلــغ ٢٠ میلیــارد ریــال جهــت نگهــداری بناهــای تــاریخی بــه ســازمان میــراث فرهنگی(واحـد گزارشگر) وام بلندمدت اعطا میکند. پس از مـدتی بـدهی واحـد گزارشـگر بدون هیچ شرطی بخشوده می شود. دولت طی ابلاغی به انضمام مدارک لازم، سازمان میـراث فرهنگی را از بخشودگی بدهی خود مطلع می سازد. هنگامی که ابلاغ کتبی به همراه مسـتندات لازم دریافت شد، واحد گزارشگر بدهی مرتبط با وام را از حسابهای خود حذف و معـادل آن درآمد در صورتهای مالی همان دوره شناسایی میکند.
جرایم
١٨. یک شرکت سـاختمانی بـه دلیـل تخلـف در عملیـات سـاختمانی محکـوم بـه پرداخـت ٥ میلیارد ریال جریمه شده است. شرکت به این حکم اعتراض نکرده اسـت و آمـادگی خـود را برای پرداخت اعلام نموده است. شهرداری باید مبلغ جریمه را در زمان صـدور حکـم قطعـی به عنوان درآمد شناسایی کند.
هدایای غیر نقدی
١٩. فیفا یک موافقت نامه همکاری با فدراسیون فوتبال ایران(واحد گزارشگر) به امضا مـی رسـاند. طبق این موافقتنامه فیفا می بایست بخشی از تجهیزات ورزشـی فدراسـیون فوتبـال ایـران را تامین کند. فیفا طی سـال ١٣٩٠ تـامین ١٠٠٠ قلـم تجهیـزات را تعهـد نمـوده اسـت. در ١٤ فروردین ١٠٠٠ قلم تجهیزات به فدراسیون تحویل شده است. بنابراین با انتقال ١٠٠٠ قلم، کل تعهد فیفا تسویه شده محسوب میگردد. بر این اسـاس، فدراسـیون فوتبـال درآمـد و دارایـی غیر نقدی دریافتی را به ارزش منصفانه تجهیزات در زمان انتقال یا زمانی که قابلیـت انتقـال آن محرز باشد، شناسایی و اندازهگیری میکند.