12- بخشنامه شماره 69383/94 مورخ 20/03/1394; ابلاغ «دستورالعمل نحوه محاسبه و تقسيم سود مشاع (ريالي)»

شماره: ۹۴٫۶۹۳۸۳
تاریخ: ۱۳۹۴٫۰۳٫۲۰
 جهت اطلاع مدیران عامل محترم کلیه بانکهای دولتی غیر دولتی به استثنای بانک های قرض الحسنه شرکت دولتی پست بانک و مؤسسات اعتباری غیربانکی ارسال گردید.
با سلام احتراماً همان گونه که استحضار دارند یکی از مواردی که موجب تمایز بین بانکداری ربوی و بانکداری بدون ربا (بهره میگردد نحوه رابطه بانک با سپرده گذاران در تأمین منابع مالی و رابطه بانک با تسهیلات گیرندگان در تخصیص منابع جمع آوری شده میباشد در تأمین منابع مالی جهت اعطای تسهیلات طبق مفاد ماده (۳) قانون عملیات بانکی بدون ربا بهره) به استثنای سپرده های قرض الحسنه رابطه بین بانک و سپرده گذار رابطه وکیل و موکل بوده و به بیانی دیگر بانک وکیل سپرده گذاران در صرف منابع مالی آنها در عقود اسلامی مذکور در تبصره ذیل ماده (۳) قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره و اصلاحات بعدی آن میباشد در این صورت با توجه به ممزوج گردیدن منابع وکالتی با منابع اصالتی بانک سود حاصل از اعطای تسهیلات به عنوان سود مشاع تلقی گردیده و میبایست طی سازوکاری عادلانه و منصفانه، سود متعلق به هر یک از ذینفعان بانک سپرده گذاران و سهامداران از یکدیگر تفکیک گردد. بدیهی است سود متعلق به سپرده گذاران پس از کسر حق الوکاله بانک در صورت زیادت نسبت به سود علی الحساب پرداختی باید بین سپرده گذاران تسهیم گردد. با بذل عنایت به آن چه به صورت اجمالی به استحضار رسید سازوکارهای مقرراتی دقیق علمی و اجرایی و البته منصفانه جهت محاسبه و تقسیم سود مشاع بسیار مهم بوده و میتواند در راستای صیانت از منافع سپرده گذاران و نهایتا حرکت به سمت اجرای دقیق تر ضوابط بانکداری بدون ریا بهره) کمک شایانی نماید. چرا که در غیر این صورت ضمن امکان تضییع حقوق هر یک از ذینفعان بانک نظام بانکی کشور که بر پایه مبانی شرعی و اسلامی بنا نهاده شده است نیز در نیل به اهداف مورد نظر توفیقی نخواهد داشت. از این رو در راستای تحقق اهداف یاد شده بانک مرکزی از ابتدای دهه ۸۰ اقدام به تهیه سازوکاری جهت محاسبه و تقسیم سود مشاع نمود لیکن با توجه به اضافه شدن برخی عقود جدید به مجموعه عقود مذکور در تبصره ذیل ماده (۳) قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره) طی ماده (۹۸) قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران و نیز لحاظ این مهم که ضوابط و مقررات بانکی در مسیری از بلوغ حرکت میکنند و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مقتضیات و شرایط بیرونی بازنگری آنها را ناگزیر مینماید این بانک از سنوات قبل بر آن شد تا ضوابط ناظر بر نحوه محاسبه و تقسیم سود مشاع را بازنگری نماید لذا در این راستا نسخه جدید «دستورالعمل نحوه محاسبه و تقسیم سود مشاع (ریالی) به شرح پیوست تهیه گردید. دستور العمل مورد اشاره، مشتمل بر هشت فصل مجزا به شرح زیر میباشد
فصل اول: تعاریف و کلیات
فصل دوم مصارف مشاع
فصل سوم سود مشاع
فصل چهارم نحوه محاسبه سهم سود قطعی سپرده متعلق به سپرده گذار؛
فصل پنجم نحوه محاسبه و تسهیم ما به التفاوت سهم سود قطعی سپرده و سود علی الحساب پرداختی به هر یک از انواع سپرده
فصل ششم گزارش دهی و اخذ تأییدیه از بانک مرکزی
فصل هفتم سایر موارد
فصل هشتم مجازات
در دستور العمل مورد اشاره تلاش شده است با اتخاذ رویکردی متفاوت با ضوابط فعلی، فرایند اجرایی محاسبه و تقسیم سود مشاع به نحو دقیق تری تبیین گردد اهم موارد افتراق دستورالعمل پیشنهادی با ضوابط فعلی مورد اجرا به شرح ذیل میباشد ارائه دامنه ای از تعاریف با هدف جلوگیری از تفسیر به رأی عبارات مندرج در متن دستورالعمل . تبیین هر یک از اجزای محاسبه و تقسیم سود مشاع تعیین حداکثر حق الوکاله بکارگیری سپرده ها سه درصد (۳) خالص منابع سپرده گذار میانگین مانده پایان هفته منابع سپرده گذار پس از کسر میانگین مانده پایان هفته سپرده قانونی تودیع شده برای هر یک از انواع سپرده های بکار گرفته شده جهت مصارف مشاع محاسبه و پرداخت سهم سود قطعی سپرده در مواقعی که بخشی از منابع سپرده گذاران در موضوعی به غیر از مصارف مشاع صرف شده است؛ تصویب رویه تعیین سهم متعلق به هر یک از انواع مختلف سپرده از مازاد سود دوره جاری در ابتدای هر دوره مالی و اطلاع رسانی عمومی حداکثر تا پایان سه ماهه اول آن دوره؛ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین سازوکارهایی در خصوص سهیم نمودن تمامی سپرده های دخیل در ایجاد سود مشاع اعم از سپرده های مفتوح و بسته شده زمان بندی در خصوص مهلت ارائه محاسبات مربوط به سود مشاع دوره به بانک مرکزی و تأیید و یا تعیین مبلغ سود قطعی توسط بانک مرکزی حداکثر تا چهار ماه پس از پایان دوره پرداخت سهم سود متعلق به هر یک از انواع مختلف سپرده حداکثر ظرف مدت یک ماه پس از تصویب مجمع عمومی تعیین یکی از واحدهای سازمانی مرتبط مؤسسه اعتباری برای اجرایی نمودن مفاد ضوابط ابلاغی ظرف مدت یک ماه و اعلام آن به بانک مرکزی ۱۰ الزام مؤسسه اعتباری به ایجاد سامانه اطلاعاتی سود مشاع ظرف مدت شش ماه پس از ابلاغ دستورالعمل به نحوی که اولاً اجزای محاسباتی سود مشاع و اطلاعات سپرده گذاران از آن قابل استخراج باشد، ثانیا حداکثر در مقاطع پایان هر هفته به روزرسانی شود و ثالثا: زمینه دسترسی مستمر بازرسان بانک مرکزی به اطلاعات مزبور را از طریق خطوط شبکه فراهم نماید. با بذل عنایت به جميع موارد فوق ضمن آن که امید میرود دستورالعمل حاضر گامی کوچک اما مهم برای انطباق بیشتر عملیات بانکی با احکام و اصول منور شرع مقدس اسلام باشد و با اعلام این که از تاریخ ابلاغ این دستورالعمل تمامی ضوابط و مقررات مغاير كان لم يكن میگردد خواهشمند است دستور فرمایند ضمن تمهید مقدمات اجرای این دستور العمل مراتب به قید تسریع به تمامی واحدهای ذی ربط ابلاغ بر حسن اجرای آن تأکید و نظارت دقیق و نسخه ای از بخشنامه ابلاغی به واحدهای تابعه به مدیریت کل نظارت بر بانکها و مؤسسات اعتباری این بانک ارسال گردد. 

مدیریت کل مقررات مجوزهای بانکی و مبارزه با پولشویی
اداره مطالعات و مقررات بانکی
عبدالمهدی ارجمند نژاد